Jest najmniejszą i podstawową jednostką podziału terytorialnego państwa. Posiada zadania własne oraz zlecone przez państwo. Jej funkcjonowanie reguluje ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Rozróżniamy gminy: miejskie, miejsko- wiejskie i wiejskie, które swoje zadania realizują poprzez radę gminy (kompetencje w zakresie stanowienia i kontroli) i organ wykonawczy, zarząd gminy, na czele którego w gminach wiejskich stoi wójt, w gminach miejsko-wiejskich do 100 tysięcy mieszkańców burmistrz, a w największych miastach prezydent (który dodatkowo, w miastach na prawach powiatu pełni rolę starosty). Organy te od 2002 roku wybieramy w wyborach bezpośrednich. Dodatkowo rada gminy może powoływać mniejsze jednostki pomocnicze gminy: sołectwa, dzielnice oraz osiedla. Szczegółowe zadania wójta/burmistrza/prezydenta to opracowywanie projektów i precyzowanie sposobu realizacji uchwał rady gminy, zarządzanie komunalnym mieniem, wykonywanie budżetu i zatrudnianie osób na podległe stanowiska.

Do najistotniejszych dla życia codziennego mieszkańców kompetencji tego szczebla samorządu terytorialnego należy zaliczyć wydawanie dowodów osobistych, numeru PESEL, aktów urodzin, zgonu i ślubu (Urzšd Stanu Cywilnego jest organem gminy), rejestracje poborowych, opracowywanie planu zagospodarowania przestrzennego, załatwianie spraw meldunkowych oraz w pewnym zakresie gospodarczych (wydawanie koncesji i rejestracja działalności gospodarczej). Oprócz tego powierzone opiece gminy są edukacja publiczna (szczebel podstawowy), lokalne biblioteki i obiekty sportowe, opieka społeczna, gminne budownictwo mieszkaniowe, ochrona zdrowia, lokalna komunikacja, kanalizacja, wodocišgi, oczyszczalnie ścieków oraz gminne drogi (czyli te o ściśle lokalnym znaczeniu).

Drugi szczebel podziału terytorialnego, regulowany przez ustawę z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. Pod względem terytorialnym, skupia kilka gmin, natomiast w aspekcie funkcjonalnym obejmuje zadania których wykonanie przerasta możliwości gminy, z racji swojego "ponadgminnego" charakteru. Do organów powiatu zaliczamy wybieraną w wyborach powszechnych rade powiatu, która z kolei wybiera zarząd powiatu. Spośród 379 istniejących w Polsce powiatów wyróżniamy dwie grupy: powiaty ziemskie których organy to starosta i zarzšd powiatu.

Druga grupę stanowią powiaty grodzkie w liczbie 65, z reguły miasta powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Jednostki te łączą w sobie cechy gminy i powiatu, urzęduje tu prezydent (zamiast starosty), oraz rada miasta (zamiast rady powiatu). Kompetencje tego szczebla to opieka nad edukacją na szczeblu ponadgimnazjalnym, ochroną zdrowia (szpitale rejonowe), drogami powiatowymi, wydawanie kart wędkarskich, pozwoleń na organizację imprez masowych na drogach powiatowych i gminnych, praw jazdy i rejestracja pojazdów, prowadzenie urzędów pracy oraz zmiana imion i nazwisk.

Samorząd tego szczebla zorganizowany jest na podstawie ustawy z dnia 5 czerwca 1998. Jego organy to sejmik wojewódzki, który jest wybierany w wyborach powszechnych, oraz powoływany przez tenże sejmik zarzšd województwa. Sejmik uchwala statut województwa, strategię rozwoju województwa, programy majšce służyć realizacji regionalnych celów, budżet województwa, absolutorium zarządowi z wykonania budżetu.

Zarząd składa się z pięciu osób, przewodniczy mu marszałek województwa, jest organem kolegialnym (podejmuje decyzje poprzez głosowanie). Jego wymienione kompetencje to: wykonywanie uchwał sejmiku (w tym budżetu), zarządzanie mieniem wojewódzkim oraz te sprawy, które nie zostały zastrzeżone dla sejmiku.

Na szczeblu województwa funkcjonuje jeszcze wojewoda, który jest przedstawicielem regionalnym rządu i zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej odpowiedzialnym za wykonywanie polityki rządu i nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego. Obywatele nie mają zbyt często styczności z działalnością tego szczebla samorzśdu (z bardziej "popularnych" załatwia on sprawy obywatelstwa i paszportów, oraz nadzoruje drogi wojewódzkie).